Chelm et les Chelemer

Chelm et les Chelemer

Chelm est une ville de Pologne, célèbre dans la tradition juive pour ses habitants, les chelemer. Mélange subtil de naiveté et de philosophie à l’envers,  l’humour et l’auto -dérision sont toujours présents dans les histoires de chelemer dont les réflexions et les décisions sont toujours prises en dépit du bon sens.

De nombreuses histoires orales circulent depuis des siècles  et de nombreux auteurs les ont compilées, en y apportant chacun des variantes.

Parmi  les auteurs, on trouvera  entre autres :

  • Di heldn fun khelm - Solomon Simon :  ( New York -1942)
  •  Di khakhomim fun khelm -F.freed : (Varsovie -1966)
  •  Khelmer Naronim  -Ben mordekhai (New York 1929)
  • Khelmer mayses - Menahem Kipnis  (Varsovie 1930)
  • Di khakhomim fun Khelem - Y.b. Singer

Pas bête du tout!

Un habitant de Chelm voulait avoir la preuve qu’'il était vraiment sage, comme il le pensait, ou bien, à Dieu ne plaise, un complet imbécile. Après mûre réflexion, il grimpa à un arbre afin de se précipiter d’en haut vers le sol, de manière à éclaircir ainsi la chose :

 S'il s’en tirait sans  mal, cela indiquerait qu'il était un imbécile, comme il est dit dans le verset: "shomer petaïm hashem" (Dieu protège les simples d'esprit- psaume 116 :6). Si au contraire il se fracassait comme il faut, il aurait alors la meilleure preuve, qu'il n’était vraiment, Dieu le préserve, pas du tout un imbécile mais un authentique sage.
Après s’être jeté du haut du grand arbre, et après s’être bien  bien abimé, il se releva péniblement, poussa un grand gémissement de douleur, tout en disant avec grande satisfaction:
- Il semble bien que je ne sois pas du tout un imbécile, ma foi!

------------------------------------------------------------------------------------

A khelmer hot zikh gevolt aleyn ibertseygn tsi iz er beemes a khokhem, vi er meynt, oder kholile gor a tipesh. Hot er zikh meyashev geven un iz aroyfgekrokhn oyf a boym, kedey fun dort zikh aropvarfn oyf der erd, vert im demolt vern di zakh klor: oyb es vet im nisht shadn, iz es a simen, az er iz a nar, vi in posek shteyt: "shomer petaïm hashem" (got hit op di narn); vet er zikh ober derbay gut tseklapn, demolt vet er hobn dem bestn bavayz, az er iz take, keyn eyn-hore, gor nit keyn nar, nor an emeser khokhem.
Nokh dem vi der khelmer hot zikh aropgevorfn funem hoykhn boym un zikh gants feyn tseshedikt, hoybt er zikh koym oyf fun der erd, krekhtst shtark fun groys veytik un zogt derbay gants tsufridn:
- Aponem take, ikh bin gor keyn nar nit, kh'lebn!

Les tailleurs et le cordonnier.


Il y avait à Chelm deux tailleurs et un cordonnier. Un jour, le cordonnier se rendit coupable d’avoir commis un meurtre. On l’amena devant le juge et, après jugement, on le condamna à être pendu.
Un scandale éclata alors à Chelm :
-Qu'est-ce que cela veut dire ! Nous avons un seul cordonnier. Si nous le pendons, Chelm restera sans cordonnier. On ne portera plus de chaussure, tout le monde s’enrhumera et des milliers de gens pourraient, à Dieu ne plaise, mourir.
Les Chelmer, qui sont de sages personnes tinrent une assemblée, et y siégèrent trois jours et trois nuits. La décision finit par tomber : Puisqu’ils n’avaient qu’un seul cordonnier, mais que par contre ils avaient deux tailleurs, il fallait pendre le tailleur à la place du cordonnier. C’est-ce qu’on fit, et Chelm fut sauvé d’un grand malheur !

-------------------------------------------------------------------------------------

In Khelm zenen geven tsvey shnayders un eyn shuster. Eynmol hot zikh der shuster farshuldikt: er iz bagangen a retsikhe. Hot men im gebrakht farn rikhter un der shuster iz farmishpet gevorn ,me zol im hengen.
Iz in Chelm gevorn a gevald: -S ’taytsh! Mir hobn eyn shuster.Oyb men vet im oyfhengen, vet Khelm blaybn on a shuster.Mentshn veln nisht hobn keyn shikh, veln zikh ale farkiln un toyznter mentshn konen kholile shtarbn.
Hobn di Chelmer kluge layt gemakht an aseyfe, gezesn dray teg un dray nekht. Un m’hot bashlosen: azoy vi a shuster hobn zey eynem, un shnayders hobn zey tsvey, zol men onshtot der shuster oyfhengen eyn shnayder.Azoy hot men geton , un Khell iz geratevet gevorn fun a groys umglik!

Mais où donc est passé le chat ?


Chez un habitant de Chelm, deux livres de "shmalts" (graisse d’oie) avaient disparu. Les soupçons se portèrent  sur le chat de la maison, c'était surement lui qui avait accompli  le larcin. L'habitant de Chelm entreprit alors de peser le chat: il pesait exactement deux livres !
-  Ca y est on a retrouvé les deux livres de "shmalts" se dit-il, mais le chat, où est passé le chat ?
----------------------------------------------------------------------------------

Vuhin iz ahingekumen di kats?

Bay a khelmer iz farfaln gevorn fun shtub tsvey funt shmalts, iz gefaln a khshad oyf der kats in shtub, az zi hot es geton dem rekhtn nash. Nemt der khelmer ibervegn di kats, vegt zi punkt tsvey funt. Ruft er zikh on:
- di farfalene tsvey funt shmalts hobn zikh shoyn gefunen; ober di kats aleyn, vuhin iz zi ahingekumen?

L’infirme de Chelm

Un juif de Chelm prend la route en charrette pour Varsovie, tenant ses deux bras raides devant lui et un  doigt de chaque main pointé en l’air.

Et tous de le plaindre :

-Un infirme,  pauvre  de lui, un juif aux bras paralysés, Dieu nous en préserve !

Le juif monte dans la charrette  pour convenir du prix avec le cocher, mais ne pouvant bouger les bras, il demande au cocher qu’il sorte lui-même de sa poche la somme dont ils ont convenu.

-Triste sort pour un juif ! Tout le monde secoue la tête, il ne peut pas bouger ses bras.

Le juif veut monter dans la charrette mais le pauvre, il n’y arrive pas, le cocher, à force d’efforts, le  fait  monter dans le véhicule et  l’installe entre les passagers de telle façon qu’il soit à l’aise , et  en avant pour Varsovie.

Le juif infirme est assis avec les bras paralysés et les doigts raides et regarde à gauche et à droite le long de la route qui mène de Chelm à Varsovie, et tous les passagers autour de lui gémissent et le plaignent, qu’un juif ait été si durement frappé par Dieu, et que ses bras soient si rigides.

Bientôt à l’approche de Varsovie, une vieille juive assise juste en face  de lui,  lui demande ;

-Dites-moi monsieur, cet accident vous est arrivé depuis longtemps ?

-Quel accident ? lui demande le Chelmer tout en la regardant effrayé.

-L’accident, avec vos bras paralysés que vous tenez en avant et vos deux doigts levés.

-Ils ne sont pas paralysés, répond-il, c’est une mesure. Comme je partais à Varsovie, ma femme m’a dit de lui rapporter une paire de chaussures. J’ai pris la mesure de ses pieds et c’est exactement la taille d’un doigt à

l’autre que je tiens. Cela ne doit pas dépasser d’un cheveu, ni plus grand ni  plus petit. Vous ne connaissez pas ma femme. Elle serait capable de me tuer…

 

 

 

---------------------------------------------------------------------------------------

 

Der Chelmer kalike

 

A Chelmer yid hot zikh gelozt forn mit a fur keyn Varshe, hot er getrogn beyde hent shtayf far zikh un mit tsvey oysgestartshete ofene finger aroyf.

-A kalike nebekh hobn ale im badoyert. A yid mit opgenumene hent, rakhmone litslan. Der yid geyt tsu tsum vogn , badingt zikh mitn balegole. Ken er dokh mit di hent nisht rirn, bet er dem balegole er zol bay im fun keshene aleyn aroysnemen dos gelt, voser hot zikh mit im badingen.

-A rakhmones oyf a yid!  hot men geshoklt mit di kep, kon mit di hent nisht rirn.

Der yid vil aroyf oyfn vogn, kon er dokh nebekh on hent nisht aroyf, mutshet zikh der balegole mit im gut on biz er leygt im aroyf oyfn vogn un biz er zetst im arayn tsvishn di pasazhirn azoy, az es zol im bakvem zayn un men fort keyn Varshe.

Zitst zikh azoy dos kalike yidl mit di opgenumenr hent un mit di shtayfe finger un kukt zikh azoy oyf gots veltl vos firt fun Chelm keyn Varshe ,un ale pasazhirn arum im krekhtsn un badoyern shtark mit farshtayfte hent.

Ersht az m’iz shoyn nisht vayt fun Varshe, hot a yidene  vos iz gezesn oyfn vogn punkt akegn im, a freg geton:

-Zogt mir feter, shoyn lang az dos umglik iz mit aykh geshen ?

-Voser umglik ? hot der Chelmer a dershrokener ongekukt

-Dos umglik mit ayere opgenumene hent vos ir halt foroys mit tsvey ofene finger

-Dos iz nisht opgenumen, hot er geentfert dos iz a mos.Azoy vu ikh for keyn Varshe, hot mayn vayb mir ongezogt ikh zol ir brengen a por shikh .Hob Ikh fun ire fis aropgenumen a mos, un dos iz take di mos fun eyn finger tsum tsveytn vos ikh halt. S’tor nisht zayn a hor greser oder a hor klener.Ir kont nisht mayn vayb.

Az nisht memiset zi mikh….

Si toi c'est moi, qui suis-je?

 

Un jour, à la veille de shabbes, aux bains publics, un habitant de Chelm, après s'être entièrement déshabillé pour le bain, commença à se regarder, nu de la tête aux pieds, se plongeant dans de profondes réflexions:
- Ici, tout le monde est pareil, difficile de reconnaître quelqu'un, et moi, je n'ai sur tout le corps aucun signe distinctif. Ce serait très facile de me confondre.
Lui vient alors cette idée: il dénicha un ruban rouge et se l'attacha autour du pied droit en guise de signe de reconnaissance.
Plus tard, tandis qu’il se lavait, le ruban rouge se détacha du pied et un autre Chelmer, un pas moins sage que lui non plus, le trouva et le noua aussi autour de son pied droit, sans doute également en guise de signe de reconnaissance.
Le premier Chelmer, apercevant le second avec le ruban rouge autour du pied droit,jeta un coup d'oeil à son propre pied - pas de ruban.
Perplexe, il s'approcha de l'autre et lui dit:
- D'accord, toi je sais qui tu es: on t'a, on dirait, échangé avec moi et tu es moi. Mais dis-moi je te prie, peut-être sais-tu alors qui je suis moi?

-------------------------------------------------------------------------------------

Eynmol erev-shabbes in merkhets, hot zikh a khelmer, nokh dem vi er hot zikh oysgeton in gantsn tsum bodn, genumen zikh batrakhtn a naketn fun kop biz di fis un hot zikh fartrakht:
- do zeynen ale nakete glaykh, shver tsu derkenen a mentshn, un ikh hob oyf mayn gantsn layb keyn shum simen nit, gor gring ken ikh vern farbitn.
Falt er oyf aza eynfal: dertapt a roytn fodem un bindt mit dem arum dem rekhtn fus zeynem far a simen. Shpeyter, beshasn vashn zikh, iz der roytn fodem fun fus bay im aropgefaln,un a tsveyter khelmer, oykh a khokhem nit veyniker fun der, hot es gefunen un mit dem farbundn zayn rekhtn fus, min-hastam oykh far a simen. Derzet der ershter khelmer dem tsveytn mitn roytn fodem oyfn rekhtn fus, khapt er a kuk oyf zayn eygenem fus - nito keyn fodem. Vert er gor metushtesh, geyt tsu tsu yenem un zogt im azoy:
- Meyle du, veys ikh ver du bist: dikh vayzt-oys, hot men farbitn oyf mir un du bist ikh. Ober zog mir, ikh bet dikh, efsher veystu es, ver bin ikh?

IL FAUT SAVOIR PARLER A UN RABBIN


Trois chelemer se promenaient le jour de Tisha -beav, jour de jeûne, au milieu du marché.

L’un était malade, le second âgé et le troisième hernieux. Et comme le fait de jeûner les mettaient au supplice, ils décidèrent d’aller voir le rabbin, afin qu’il les autorise à manger.

Le premier à rentrer fut le malade :

-Rebbe dites-moi, je suis malade, est- ce que je peux manger ?

-Si tu es malade, tu peux manger lui répondit le rabbin, mais tu ne dois pas être un grossier personnage  et tu dois savoir comment parler au rebbe :

 -Quand on dit au rabbin qu’on est malade, il faut lui dire ‘’Lo aleykhem ‘’ (Dieu vous en préserve !)

En sortant, la personne âgée lui  demanda ce que le rabbin avait dit.

Il lui raconta, qu’il l’avait autorisé à manger, mais qu’il fallait savoir parler à un rabbin.

-Et comment ?

-Quand on parle à un rabbin, il faut lui dire ‘’Lo aleykhem’’ (Dieu vous en préserve !)

La personne âgée est rentrée voir le rebbe et lui a demandé :

-Rebbe, je suis, ‘’Lo aleykhem ‘’ (Dieu vous en préserve !)âgé, est ce que je peux manger

-Si tu es âgé et que tu ne peux supporter le jeune, tu peux manger, mais tu ne dois pas être un grossier personnage. Quand on parle à un rebbe, de vieillesse, il ne faut pas dire ‘’ Lo aleychem’’ (Dieu vous en préserve !), mais il faut dire : aleykhem ve al beneykhem (que vous et vos enfants le soyez).

La personne âgée est sortie. L’hernieux lui demanda alors ce que le rabbin lui avait dit :

Il lui raconta que le rabbin l’avait autorisé à manger et qu’il lui avait fait des remontrances parce qu’il ne savait pas comment s’adresser à un rabbin

-Que faut-il dire ?

-Quand on parle à un rabbin, il faut dire ‘’ Aleykhem ve al beneykhem’’ (que vous et vos enfants le soyez)

L’hernieux est alors rentré chez le rabbin et lui a demandé :

-Rebbe, je suis, aleykhem ve al

beneykhem(que vous et vos enfants le soyez), hernieux.

Est-ce que je peux manger ?

----------------------------------------------------------------------------

MEN DARF VISN VI AZOY MIT A ROV TSU REDN



Dray khelemer yidn hobn shpatsirt tshe- bov baytog in mitn mark.

Eyner iz geven a kranker, der tsveyter an alter, un der driter a

gebrikhter.

Un azoy vi di neshome iz zey oysgegangen fun fastn, hobn zey

bashlosn arayngeyn tsum rov,er zol zey derloybn tsu esn

Der ershter iz arayn der kranker.

-Rebe, zogt er, ikh bin krank, tsi meg ikh esn?

Az du bist krank, megstu esn ! hot im der rov geentfert.

-Nor keyn grober yung darfstu nisht zayn un darfstu visn, vi azoy mit a rov tsu redn : az men dertseylt a rov, az men iz krank, darf men zogen ”lo aleykhem’’.

Az er iz aroysgegangen, fregt im der alter, vos der rov hot im

gezogt. Dertseylt er im, az er hot im geheysn esn, nor mit a rov darf men visn, vi azoy tsu redn.

-Vi azoy?

-A rov, az men dertseylt epes darf men zogn ”lo aleykhem”.

Iz der alter arayn tsum rov un gefregt:

-Rebe, ikh bin ”lo aleykhem” alt. tsi meg ikh esen?

-Az du bist alt un konst nisht oyshaltn dem taanis, megstu esn,

nor keyn grober yung darfstu nisht zayn.Az men redt mit a rov fun alt zayn,darf men nisht zogn ” lo aleykhem”,nor men darf zogn ”aleykhem veal beneykhem”.

Iz der alter oysgegangen. Fregt im der gebrikhter vos der rov hot im gezogt: dertseylt er im, az der rebe hot im geheysn esn, un im gezidlt, far vos er veyst nisht, vi azoy mit a rov tsu redn.

-Vi azoy darf men redn? Az men redt mit a rov, darf men

zogn: ”aleykhem veal beneykhem” .

Iz der gebrikhter arayn tsum rov un gefregt:

-Rebbe, ikh bin, ”aleykhem vel beneykhem”, gebrikht.

Tsi meg ikh essen ?